وی در خانواده‌ای روحانی در شهر فریمان استان خراسان در 1298 هجری شمسی به دنیا آمد. پدرش شیخ محمدحسین مطهری نیز از علمای آنجا بود، او خواندن و نوشتن را در مکتب و نزد پدرش آموخت. در فریمان به مدارس جدید رفت و علاقه فراوانی به آموختن از خود نشان داد. در 1311 در حالی که بیش از ده سال نداشت جهت فراگیری علوم اسلامی، عازم حوزه علمیه مشهد شد و در طول بیش از چهار سال اقامت در آن شهر، مقدمات علوم، فقه، اصول و منطق را فراگرفت.
وی در پانزده سالگی برای ادامه تحصیل عازم حوزة علمیه قم گردید؛ هوش و استعداد فراوان و وسعت دانش و عمق اندیشه وی، او را به عنوان یکی از برجسته‌ترین فضلای حوزة علمیه قم مشهور ساخت و احترام و جایگاه خاصی نزد استادان خود احراز کرد.
آیت‌الله مطهری، عالمی دردآشنا و آگاه به نیازهای فکری زمان خود بود. استاد مطهری در عمر پر برکتش، آثار بسیار ارزنده‌ای از خود بر جای گذاشت و به فرموده مقام معظم رهبری، آثار او مبنای فکری نظام جمهوری اسلامی است. به طور کلی با مطالعه و بررسی آثار استاد، ویژگی‌های مهم زیر را در همه آثار ایشان به روشنی می‌بینیم: اسلامی بودن، انقلابی و حماسه‌آفرینی، هماهنگی با نیازهای روز، تنوع و نوآوری، آگاهی به زمان، به کار بردن تغییرات نو و ابتکاری، تحقیقی بودن و داشتن سبک مناسب.
نقش مطهری در نظام جمهوری اسلامی
مقام معظم رهبری درباره نقش سترگ استاد مطهری در به ثمر رسیدن انقلاب اسلامی می‌فرماید: «مطهری، یکی از معماران نظام جمهوری اسلامی بود و یکی از کسانی بود که طرح اصلی نظام اسلامی با مغز قوی و دل آگاه و هوشمندی علمی او شکل گرفت، لذا وجود مطهری یک وجود مستمر است.
تا جمهوری اسلامی و دل‌های تپنده مخلص و فدا‌کار این ملت وجود دارد، مطهری زنده است. مطهری در وجود تک تک افرادی است که برای انقلاب و نظام مقدس خدمت می‌کنند و آینده این انقلاب، تجلی‌گاه مطهری هاست. »
صیانت از فرهنگ اسلامی
از آنجا که شهید مطهری در اعماق فرهنگ پر بار اسلامی تفحص کرده بود و به متون اولیه اسلام تسلط داشت، تحریفاتی را که از سوی شیاطین در فرهنگ اسلام بوجود می‌آمد، به خوبی می‌شناخت.
حساسیت بسیار شدیدی که آن بزرگوار به الحاد و التقاط داشت، از شناخت عمیق او از اسلام سر چشمه می‌گرفت و او که اهل قلم و اندیشه و علم بود، ناگزیر می‌بایست در میدان مبارزه فکری، اسلام را از خطراتی که آن را تهدید می‌کرد، حفظ می‌کرد و هر جا که لازم می‌دید زنگ خطر را برای مسلمانان به صدا در می‌آورد.
آن استاد گرانمایه به مکاتب مادی آگاهی کامل داشت و التقاط‌های فکری و زیرکانه منحرفان را به خوبی درک می‌کرد و در برابر آنها می‌ایستاد؛ چنان که در کتاب علل گرایش به مادیگری، به مبارزه با طرز تفکر الحادی و التقاطی پرداخته، مادیگری را ریشه‌یابی نموده و بی‌پایگی آن را روشن ساخته است.
تحکیم پیوند حوزه و دانشگاه
رهبر معظم انقلاب اسلام ایران آیت‌الله خامنه‌ای در زمینه نقش سازنده استاد مطهری در تحکیم پیوند حوزه و دانشگاه چنین می‌فرماید: « به نظر من، مرحوم مطهری با دو ابزار توانستند تفاهم و نزدیکی بین دو قشر روحانی و دانشگاهی بوجود بیاورند؛ یکی تلاش علمی و دیگری غنای شخصیت ایشان».
از لحاظ تلاش علمی، ایشان در دانشگاه تدریس می‌کردند و با دانشجویان انس و الفتی داشتند. آن بزرگوار از موفق‌ترین چهره‌های روحانی در میان محیط‌های دانشگاهی بودند. تحصیل‌کرده‌های جدید می‌‌دیدند که یک روحانی عالم، متفکر و فاضلی در بین خود دارند که می‌تواند به شبهات آنها درباره اسلام پاسخ درست و قانع کننده‌ای بدهد.
این خود عامل بسیار مهمی بود که دانشجویان به سمت حوزه‌های علمیه و قشر روحانیت تمایل پیدا کنند. آری، مطهری فاصله‌هایی را که رژیم پهلوی بین حوزه و دانشگاه بوجود آورده بود، با تیزبینی تشخیص داد و به از بین بردن آن همت گماشت.
شهادت استاد
سرانجام، استاد مرتضی مطهری پس از چهار دهه مطالعه، تعلیم، سخنرانی و قلم فرسایی در مباحث مختلف فلسفی، کلامی، اجتماعی، اقتصادی و . . . در روز سه‌شنبه 12 اردیبهشت 1358 پس از بازگشت از جلسة شورای انقلاب، توسط «گروه فرقان» که به «خوارج» معروف شدند، به شهادت رسید.
خبر شهادت آیت‌الله مطهری موجب اندوه و ماتم مردم سراسر کشور گردید. پیکر او از دانشگاه تهران و در میان شیون و عزاداری صدها هزار نفر از مردم تهران تشییع شد و سپس به قم انتقال یافت و به دستور امام خمینی(ره) در حرم حضرت معصومه(س) دفن گردید.
به مناسبت شهادت آیت‌الله مطهری، امام(ره) دو روز به سوگ نشستند و پیامی انتشار دادند و مراجع عظام تقلید و هیأت دولت نیز پیام‌های تسلیتی صادر کردند و مجالس ختم متعددی در تهران و شهرستان‌ها تشکیل شد.
در بخشی از پیام امام(ره) آمده بود: «اینجانب به اسلام و اولیای عظیم‌‌الشأن و به ملت اسلام و خصوص ملت مبارز ایران، ضایعه اسف‌انگیز شهید بزرگوار و متفکر و فیلسوف و فقیه عالی‌مقام، مرحوم آقای حاج شیخ مرتضی مطهری را تسلیت و تبریک عرض می‌کنم.
تسلیت در شهادت شخصیتی که عمر شریف و ارزندة خود را در راه هدف مقدس اسلام صرف کرد و با کجروی‌ها و انحرافات مبارزه سرسختانه کرد، تسلیت در شهادت مردی که در اسلام‌شناسی و فنون مختلفة اسلام و قرآن کریم کم نظیر بود.
من فرزند بسیار عزیزی را از دست داده‌ام و در سوگ او نشستم که از شخصیت‌هایی بود که حاصل عمرم محسوب می‌شد. در اسلام عزیز به شهادت این فرزند برومند و عالم جاودان، ثلمه‌ای وارد شد که هیچ چیز جایگزین آن نیست . . . مطهری که در طهارت روح و قوت ایمان و قدرت بیان کم‌نظیر بود رفت و به ملأ اعلی پیوست، لکن بدخواهان بدانند که با رفتن او شخصیت اسلامی و علمی و فلسفی‌اش نمی‌رود. . . . »
استاد مطهری آثار فراوانی از خود بر جای گذارده است که از جمله آنها می‌توان به عناوین زیر اشاره کرد: اصول فلسفه و روش رئالیسم، عدل الهی، نظام حقوق زن در اسلام، بیست گفتار، ده گفتار، مسئله حجاب، علل گرایش به مادیگری، انسان و سرنوشت، داستان راستان، آشنایی با علوم اسلامی، نهضت‌های اسلامی در صد ساله اخیر، تماشاگه‌راز، نقدی بر مارکسیسم، آشنایی با قرآن، گفتارهای معنوی و . . . آثار استاد تاکنون بارها و به صورت‌های گوناگون به چاپ رسیده و تعدادی از آنها به زبان‌های خارجی ترجمه و انتشار یافته است.
مشاور شهردار و رئیس مرکز رسیدگی به امور مساجد شهرداری تهران*
همشهری جمعه
